Πρόκειται για ένα νόσημα, που στη χώρα μας θεωρούσαμε εξωτικό. Όμως, στα τέλη Ιουλίου με αρχές Αυγούστου 2010 διαπιστώθηκε η πρώτη επιδημία εγκεφαλίτιδας από τον ιό του Δυτικού Νείλου σε ίππους στη Βόρεια Ελλάδα. Καθώς πρόκειται για ζωοανθρωπονόσο, η επιστημονική ομάδα της Vethelpθεωρεί σημαντική την ενημέρωση σας.
Μετά από μια λεπτομερή παρουσίαση του νοσήματος, θα παρουσιάσουμε και τα δεδομένα της πρώτης επιδημίας στην Ελλάδα.
Ο ιός του Δυτικού Νείλου (ΔΝ), δεν είχε εμφανιστεί στο δυτικό ημισφαίριο πριν το 1999. Ο ιός αυτός ανήκει στην ομάδα των αρμποϊών και έχει μεγάλη γεωγραφική εξάπλωση. Είναι παρών σε ολόκληρη την αφρικάνικη ήπειρο, στην κεντρική και στη βόρεια Ευρώπη και στην ανατολική Ασία.
Η πρώτη απομόνωση του ιού έγινε από το αίμα μιας γυναίκας στην Ουγκάντα το 1937. Η πρώτη αναφορά επιδημίας εγκεφαλίτιδας από τον ιό του ΔΝ, αφορούσε το Ισραήλ το 1957, όπου περισσότεροι από 500 άνθρωποι κατέληξαν στο νοσοκομείο. Η μεγαλύτερη καταγεγραμμένη επιδημία ήταν στην Νότια Αφρική το 1974. Η επιδημία αυτή είχε αποτέλεσμα την νόσηση χιλιάδων ανθρώπων σε μια περιοχή 2500 km2.
Πιο πρόσφατα, επιδημία εγκεφαλίτιδας από τον ιό του ΔΝ, έχει καταγραφεί στη Ρουμανία ( 1996,1997 ), στη Τσεχία (1997), στην Ιταλία (1998) και στη Ρωσία (1999). Επομένως, ο ιός του ΔΝ θεωρείται μια επανεμφανιζόμενη στην Ευρώπη, νόσος που μεταδίδεται με τα κουνούπια. Ο τρόπος και ο χρόνος εισόδου του ιού στην αμερικάνικη ήπειρο είναι άγνωστος. Υποθετικά, μπορεί να μεταφέρθηκε με τα αποδημητικά πτηνά ή με την μεταφορά μολυσμένων κουνουπιών με αεροπλάνο ή πλοίο.
Ο ιός του Δυτικού Νείλου ανήκει στο γένος Flavivirus, της οικογένειας Flaviviridae. Προσβάλλει τόσο τα άγρια ζώα (κυρίως τα αποδημητικά πτηνά), όσο και τα κατοικίδια ζώα (κυρίως τα άλογα) και τον άνθρωπο.
ΕΠΙΔΗΜΟΛΟΓΙΑ
Σχετικά με τα άλογα, που είναι το ζωικό είδος με το οποίο θα ασχοληθούμε στο άρθρο αυτό έχουν καταγραφεί οι εξής επιδημίες : στη Γαλλία το 1962, στην Αίγυπτο το 1963, στο Μαρόκο το 1996, στην Ιταλία το 1998 και στις ΗΠΑ το 1999 μέχρι το 2002
Στην επιδημία της Γαλλίας στις αρχές της δεκαετίας του 1960, οι ερευνητές κατέγραψαν 10% νοσηρότητα και 30% θνησιμότητα.
Στις ΗΠΑ, το 1999 το 36% των αλόγων με κλινικά συμπτώματα απεβίωσαν ή έγινε ευθανασία. Το 2000 η επιδημία της εγκεφαλίτιδας από τον ιό του ΔΝ άρχισε από τα μέσα Αυγούστου και ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο. Η ηλικία των προσβλημένων αλόγων ήταν από 4 μηνών μέχρι 38 ετών, με μέσο όρο ηλικίας τα 14 έτη. Τα περισσότερα άρρωστα άλογα ήταν αρσενικά, ενώ δεν διαπιστώθηκε προδιάθεση φυλής, αφού τα άλογα ανήκαν σε 11 διαφορετικές φυλές. Το 2001 καταγράφηκαν 738 περιστατικά σε 19 πολιτείες των ΗΠΑ, με 25% ποσοστό θνησιμότητας. Το 2002 καταγράφηκαν 14.717 περιστατικά σε 40 πολιτείες με 28% ποσοστό θνησιμότητας.
ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ
Ο ιός μεταδίδεται με τα κουνούπια του γένους Culex. Όταν ένα μολυσμένο κουνούπι τσιμπήσει το άλογο, τότε σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να ανιχνευθεί ο ιός στην κυκλοφορία του αίματος. Στις περιπτώσεις που ανιχνεύεται, αυτή η κατάσταση διαρκεί μόνο λίγες ημέρες. Επομένως, τα άλογα δεν μπορούν να ενοχοποιηθούν ως φορείς του ιού. Σε μια πειραματική μελέτη διαπιστώθηκε ότι ικανοποιητικός τίτλος εξουδετερωτικών αντισωμάτων αναπτύχθηκε σε 7 με 11 ημέρες μετά τη μόλυνση. Μελέτες σε ανθρώπους που είχαν μολυνθεί με τον ιό του ΔΝ, έδειξαν πως υπήρχαν αντισώματα κατά του ιού 2 χρόνια μετά τη μόλυνση. Αντίστοιχες έρευνες που έγιναν πρόσφατα σε άλογα έδειξαν την παρουσία αντισωμάτων 15 μήνες μετά τη φυσική μόλυνση. Αν και χρειάζονται περισσότερες μελέτες, φαίνεται πως η ανοσία που αναπτύσσουν τα άλογα είναι μακροχρόνια.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ
Κλινική νόσος δεν εμφανίζεται σε όλα τα άλογα που μολύνονται με τον ιό του ΔΝ είτε με πειραματική είτε με φυσική μόλυνση. Η περίοδος επώασης μέχρι την εμφάνιση των κλινικών συμπτωμάτων είναι δύσκολο να καθοριστεί. Σε μία έρευνα, τα άλογα εμφάνισαν συμπτώματα εγκεφαλίτιδας 8 ημέρες μετά την πειραματική μόλυνση με τον ιό.
Σε μια επιδημία εγκεφαλίτιδας από ιό του ΔΝ στην Ιταλία, τα άλογα παρουσίασαν διάφορου βαθμού αταξία και αδυναμία στα πίσω πόδια. Σε μερικά άλογα τα συμπτώματα εξελίχθηκαν σε προοδευτική πάρεση που οδήγησε σε τετραπληγία και κατάκλιση μέσα σε 9 μέρες. Επίσης παρατηρήθηκαν μυϊκοί σπασμοί και μειωμένη ικανότητα να υπακούουν σε εντολές. Στις ΗΠΑ παρατηρήθηκαν και άλλα συμπτώματα, όπως πυρετός, πτώση του κάτω χείλους και τριγμός των δοντιών.
Σε περιστατικά με τα παραπάνω συμπτώματα, ο κτηνίατρος πρέπει να διερευνήσει την πιθανότητα και άλλων νοσημάτων. Στη διαφορική διάγνωση περιλαμβάνονται νοσήματα με συμπτώματα από το νευρικό σύστημα, όπως η αλλαντίαση, η λύσσα, η πρωτοζωϊκή μυελοεγκεφαλίτιδα των αλόγων, η μυελοπάθεια από ερπητοϊό, η εκφυλιστική μυελοπάθεια και άλλες εγκεφαλίτιδες ιογενούς προέλευσης.
ΔΙΑΓΝΩΣΗ
Η διάγνωση, όμως της νόσου αυτής δεν είναι εύκολη υπόθεση για τον κτηνίατρο. Η γενική αίματος και οι βασικές βιοχημικές εξετάσεις είναι στις περισσότερες περιπτώσεις μέσα στα φυσιολογικά όρια. Ομοίως, η κυτταρολογική εξέταση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού, το οποίο λαμβάνεται με ειδικό τρόπο σε πολλές περιπτώσεις δεν φανερώνει παθολογικά ευρήματα.
Προκειμένου να επιβεβαιωθεί η διάγνωση της εγκεφαλίτιδας από τον ιό του δυτικού Νείλου έχουν αναπτυχθεί διάφορες ορολογικές μέθοδοι, όπως η ELISA, ενώ έχουν γίνει προσπάθειες να απομονωθεί ο ιός από δείγμα ολικού αίματος, ορού, εγκεφαλονωτιαίου υγρού ή από ιστούς εγκεφάλου και σπονδυλικής στήλης. Η συνήθης πρακτική στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι να χρησιμοποιείται η ELISAστην οξεία φάση της εγκεφαλίτιδας προκειμένου να εντοπιστούν τα ειδικά για τη νόσο αντισώματα IgM. Σύμφωνα με μελέτες, τα αντισώματα αυτά ανιχνεύονται 8 με 10 μέρες μετά την αρχική μόλυνση και οι ορολογικές εξετάσεις παραμένουν θετικές για κάτι λιγότερο από 2 μήνες.
Είναι πολύ σημαντικό να τονιστεί πως τα αντισώματα IgMδεν ανιχνεύονται σε ζώα υγιή που έχουν εμβολιαστεί, επομένως η εξέταση αυτή είναι χρήσιμη ακόμη και σε ενδημικές περιοχές, όπου τα ζώα συνήθως εμβολιάζονται. Οι εξετάσεις αυτές γίνονται μόνο σε εξειδικευμένα εργαστήρια και ο κλινικός κτηνίατρος πρέπει να επικοινωνήσει και να πάρει οδηγίες σχετικά με το δείγμα που θα αποστείλει.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Η ίωση του δυτικού Νείλου δυστυχώς δεν έχει αιτιολογική θεραπεία. Το μόνο που μπορεί να γίνει είναι να βοηθήσουμε το άλογο με υποστηρικτικά μέτρα. Τα φάρμακα που καταπολεμούν τη φλεγμονή, όπως τα στεροειδή (π.χ. κορτιζόνη) και τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (π.χ. φαινυλβουταζόνη) μπορεί να μειώσουν τη φλεγμονή του κεντρικού νευρικού συστήματος και να απαλύνουν τον πόνο. Η χορήγηση μαννιτόλης μπορεί να περιορίσει το εγκεφαλικό οίδημα και η βιταμίνη Ε προστατεύει από τις οξειδωτικές βλάβες. Τα τελευταία χρόνια δοκιμάζονται ουσίες όπως η ιντερφερόνη και η ριμπαβιρίνη ως αντιϊκοί παράγοντες σε μια προσπάθεια να καταπολεμηθεί ο ιός. Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα είναι αντιφατικά. Στους ανθρώπους οι γιατροί χρησιμοποιούν υπεράνοσο ορό με καλά αποτελέσματα και έτσι κάποιοι κτηνίατροι έχουν προσπαθήσει να κάνουν το ίδιο. Τα επόμενα χρόνια ελπίζουμε να βρεθεί μια αποτελεσματική αντιϊκή θεραπεία.
Αρκετά άλογα μπορεί να χρειαστούν ενδοφλέβια χορήγηση ορών και παρεντερική διατροφική υποστήριξη. Στις βαριές περιπτώσεις που τα άλογα είναι σε συνεχή κατάκλιση, είναι απαραίτητη η χρήση ειδικών κατασκευών ανάρτησης, καθώς η κατάκλιση οδηγεί σε πολλά προβλήματα.
Όπως γίνεται εύκολα κατανοητό, η αρχαιοελληνική ρήση «κάλλιο το προλαμβάνειν από το θεραπεύειν» έχει ιδιαίτερη σημασία για την εγκεφαλίτιδα του Δυτικού Νείλου όπως και για κάθε άλλη ίωση.
ΠΡΟΛΗΨΗ
Οι δύο σημαντικές συνισταμένες της πρόληψης είναι ο έλεγχος των κουνουπιών και οι εμβολιασμοί. Ο έλεγχος του πληθυσμού των κουνουπιών γίνεται με τους ψεκασμούς των περιοχών όπου γίνεται η αναπαραγωγή τους, όπως είναι για παράδειγμα οι ελώδεις εκτάσεις. Οι ψεκασμοί με παρασιτοκτόνα, ειδικά φάρμακα που σκοτώνουν τόσο τις προνύμφες όσο και τα ενήλικα κουνούπια πρέπει να είναι προσεκτικά σχεδιασμένοι, ώστε να μην επιβαρύνεται άσκοπα το οικοσύστημα. Για την πρόληψη της νόσου των αλόγων, οι ιδιοκτήτες θα πρέπει να έχουν τα άλογα μέσα στους στάβλους τις ώρες που τα κουνούπια είναι πολύ δραστήρια, δηλαδή την αυγή και το σούρουπο. Κατά τη διάρκεια της νύχτας είναι καλύτερα να είναι σκοτεινοί οι στάβλοι, καθώς το φως έλκει τα κουνούπια.
Επιπρόσθετα, μια καλή πρακτική είναι να εκδιωχθούν τα πουλιά και οι φωλιές τους από την περίμετρο του στάβλου, καθώς τα πτηνά είναι φορείς του ιού. Κίνδυνος υπάρχει, στην περίπτωση που σε κοντινή απόσταση από τον στάβλο υπάρχουν περιοχές με στάσιμα νερά, όπως λίμνες και ελώδη εδάφη, χρησιμοποιημένα ελαστικά οχημάτων και μεγάλες ποσότητες κοπριάς. Όλα τα παραπάνω αποτελούν ιδανικά σημεία αναπαραγωγής κουνουπιών. Η χρήση τοπικών εντομοαπωθητικών σκευασμάτων πάνω στα άλογα βοηθάει περαιτέρω, αλλά θα πρέπει πάντα να ακολουθούνται οι οδηγίες χρήσης αυτών των φαρμάκων.
Η δεύτερη μέθοδος πρόληψης της λοίμωξης από τον ιό του Δυτικού Νείλου στα άλογα είναι ο εμβολιασμός. Τον Αύγουστο του 2001 κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ ένα εμβόλιο που παρασκευάστηκε από αδρανοποιημένο ιό. Μελέτες έχουν δείξει πως το εμβόλιο είναι αποτελεσματικό στο να μειώνει τη θνησιμότητα από τον ιό, αλλά δεν προσφέρει μεγάλη προστασία από φυσική μόλυνση. Τα τελευταία χρόνια παρασκευάστηκε εμβόλιο με τη μέθοδο του ανασυνδυασμένου DNA που περιέχει και τμήμα DNA από τον ιό της ιαπωνικής εγκεφαλίτιδας, που είναι μια παρόμοια νόσος. Το εμβόλιο αυτό αποδείχθηκε πως προσφέρει 100% προστασία σε ποντίκια και άλογα μετά από φυσική μόλυνση, δηλαδή μετά από τσιμπήματα μολυσμένων κουνουπιών.
Σύμφωνα με τις αμερικάνικες οδηγίες, ο αρχικός εμβολιασμός περιλαμβάνει δύο δόσεις εμβολίου με μεσοδιάστημα 3 με 6 εβδομάδων και μετά γίνονται ετήσιες αναμνηστικές δόσεις. Η δεύτερη δόση κατά τον αρχικό εμβολιασμό πρέπει να δοθεί τουλάχιστον 4 εβδομάδες πριν την περίοδο αυξημένης δραστηριότητας των κουνουπιών. Στην περίπτωση αλόγων που ταξιδεύουν συχνά για αγώνες και επομένως υφίστανται περισσότερο στρες, καλό είναι να εμβολιάζονται ακόμα μια φορά τέλη Ιουλίου με αρχές Αυγούστου.
Στη χώρα μας μέχρι το 2010 οι κτηνίατροι δεν περιλάμβαναν την ίωση του Δυτικού Νείλου στις διαφορικές τους διαγνώσεις, καθώς ήταν ένα εξωτικό για τη χώρα μας νόσημα, που υπήρχε μόνο στα βιβλία.
Το καλοκαίρι του 2010 διαπιστώθηκε η πρώτη επιδημία εγκεφαλίτιδας από τον ιό του Δυτικού Νείλου σε ίππους στη Βόρεια Ελλάδα. Σύμφωνα με την ανακοίνωση ερευνητών της Κτηνιατρικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης (Διακάκης, Δόβας, Παπαναστασοπούλου, Μπουζαλάς), τα πρώτα περιστατικά σε άλογα διαπιστώθηκαν τέλη Ιουλίου με αρχές Αυγούστου 2010. Μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου 2010 εξετάστηκαν συνολικά 17 ίπποι με νευρολογικά συμπτώματα, τα οποία αποδείχθηκε ότι οφείλονται σε προσβολή από τον ιό του Δυτικού Νείλου. Η εργαστηριακή διάγνωση έγινε με την ορολογική εξέταση ELISA, όπου ανιχνεύτηκαν αντισώματα IgM, τα οποία είναι ενδεικτικά πρόσφατης μόλυνσης. Τα άλογα παρουσίασαν συμπτώματα, όπως αδυναμία των οπίσθιων άκρων (100% των ασθενών ζώων), αταξία (100%), μυϊκό τρόμο (100%), πυρετό (18%), αλλαγή του επιπέδου συνείδησης (59%), υπεραισθησία (41%), δυσκαταποσία (18%), αδυναμία ανέγερσης (18%) και σπασμούς (18%). Από τα 17 παραπάνω ζώα, τα τρία κατέληξαν, τα οποία παρουσίαζαν αδυναμία ανέγερσης, ενώ τα υπόλοιπα ανάρρωσαν με την κατάλληλη υποστηρικτική θεραπεία.
Πρέπει να σημειώσουμε πως τα παραπάνω 17 περιστατικά αλόγων με λοίμωξη από τον ιό του Δυτικού Νείλου είναι αυτά που διαγνώστηκαν. Προφανώς τα άλογα που μολύνθηκαν το καλοκαίρι του 2010 ήταν πολύ περισσότερα, καθώς δεν εμφανίζουν όλα τα άλογα συμπτώματα και κάποια εμφανίζουν ήπια συμπτωματολογία και δεν εξετάζονται από κτηνίατρο. Τα επόμενα καλοκαίρια διαγνώστηκαν περισσότερα περιστατικά αλόγων καθώς πλέον και οι κτηνίατροι είναι ενήμεροι πως το νόσημα αυτό δεν είναι πλέον εξωτικό.
Σχετικά με τον ανθρώπινο πληθυσμό, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΚΕΕΛΠΝΟ, το καλοκαίρι-φθινόπωρο 2010 εμφανίσθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα επιδημία λοίμωξης από τον ιό του Δυτικού Νείλου (ΔΝ). Από τις αρχές Αυγούστου μέχρι το Νοέμβριο 2010, διαγνώστηκαν συνολικά 262 περιστατικά, από τα οποία 191 ήταν κρούσματα με εκδηλώσεις από το κεντρικό νευρικό σύστημα (εγκεφαλίτιδα ή/και μηνιγγίτιδα ή οξεία χαλαρή παράλυση) και 71 κρούσματα με ήπιες εκδηλώσεις (κυρίως εμπύρετο νόσημα). Σημειώθηκαν συνολικά 35 θάνατοι, όλοι σε υπερήλικα άτομα με υποκείμενα νοσήματα.
Ο ιός του ΔΝ μεταδίδεται μέσω δήγματος μολυσμένων κουνουπιών. Η κύρια δεξαμενή του ιού στη φύση είναι τα πτηνά, ενώ οι άνθρωποι και τα θηλαστικά θεωρούνται ως αδιέξοδοι ξενιστές καθώς ο τίτλος του ιού στο αίμα τους, κατά τη διάρκεια της ιαιμίας, είναι χαμηλός και δεν επαρκεί για τη μόλυνση των κουνουπιών. Η πλειονότητα των ανθρώπων που μολύνονται με τον ιό είναι ασυμπτωματικοί, περίπου 20% εμφανίζουν ήπια συμπτώματα γριπώδους συνδρομής και λιγότεροι από 1% παρουσιάζουν σοβαρότερες εκδηλώσεις από το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα, κυρίως εγκεφαλίτιδα, μηνιγγίτιδα, οξεία χαλαρή παράλυση. Οι πιο σοβαρές εκδηλώσεις εμφανίζονται σε ηλικιωμένα άτομα και ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς.
Κρίνοντας από τα επιδημιολογικά δεδομένα άλλων περιοχών όπου εμφανίστηκαν περιστατικά ή επιδημίες από ιό ΔΝ, αναμένεται συνέχιση της εμφάνισης περιστατικών στην Ελλάδα και κατά τα επόμενα έτη. Ως εκ τούτου, έχει ιδιαίτερη σημασία η κατανόηση των επιδημιολογικών χαρακτηριστικών της νόσου με σκοπό τον προσανατολισμό των μέτρων πρόληψης και ελέγχου για το μέλλον.
Η επιδημιολογική επιτήρηση, το συστηματικό και έγκαιρο πρόγραμμα καταπολέμησης των κουνουπιών και η ενημέρωση του κοινού για την προστασία από τα κουνούπια, αποτελούν διεθνώς τα σημαντικότερα μέτρα για την πρόληψη της νόσου.
Συμπερασματικά, η ίωση αυτή έχει μπει πλέον στη ζωή μας, προσβάλλει τόσο τα άλογα όσο και τους ανθρώπους, και θα πρέπει να είμαστε όλο και πιο σχολαστικοί στην χρήση αντικουνουπικών. Όσο προχωράει η κλιματική αλλαγή, τόσο θα μετατρέπεται η Ελλάδα μας σε εξωτική χώρα με εξωτικό κλίμα και εξωτικές ασθένειες.
