Ένα μεγάλο ποσοστό της ιατρικής του ίππου αφορά την ορθοπεδική, λόγω της κατασκευής του σώματός του και της εργασίας που εκτελεί. Όλοι όσοι έχουμε σχέση με άλογα, έχουμε βρεθεί σε κάποια χρονική στιγμή αντιμέτωποι με την χωλότητα του ζώου μας, μία αρκετά συχνή αιτία που αναζητεί κάποιος την συνδρομή του κτηνιάτρου. Ο λόγος για τον οποίο ένας ίππος χωλαίνει είναι πολλές φορές καλά κρυμμένος μέσα στην οπλή του. Επομένως, αξίζει να προχωρήσουμε σε μια αναλυτική μελέτη αυτού του ανατομικού μορφώματος.
Δεδομένης της σημασίας που έχει η οπλή του ίππου, η μελέτη της θα χωριστεί σε δύο περιγραφικά άρθρα.
Καταρχήν στην κατηγορία των οπληφόρων κατοικιδίων θηλαστικών εκτός από τα ιπποειδή, ανήκουν τα μυρηκαστικά και ο χοίρος. Ωστόσο, τα ιπποειδή είναι μόνοπλα και η οπλή τους παρουσιάζει μεγαλύτερη ανάπτυξη σε σχέση με αυτή των λοιπών ειδών.
Αναφορικά με το ανθρώπινο σώμα, η οπλή των ιπποειδών αντιστοιχεί με το νύχι του τρίτου δακτύλου. Εξάλλου το χαρακτηριστικό αυτό του ενός δακτύλου είναι αποτέλεσμα εξέλιξης πολλών χρόνων. Τα αρχέγονα ιπποειδή που εμφανίστηκαν στον πλανήτη κατά την Ηώκαινη εποχή πριν 55 εκατομμύρια χρόνια είχαν πολύ διαφορετικά άκρα. Στην εικόνα 1 φαίνεται η εξέλιξη του είδους. Ο Ηώιππος έζησε 55 με 45 εκατομμύρια χρόνια πριν, ο Μεσόιππος 45 με 22 εκατομμύρια χρόνια πριν και ο Πλειόιππος 22 με 5,5 εκατομμύρια χρόνια πριν. Περίπου πριν 5 εκατομμύρια χρόνια, τα ιπποειδή γίνονται μόνοπλα.
Εικόνα 1. Η εξέλιξη του άκρου ποδός των ιπποειδών
Η οπλή αποτελεί ένα κεράτινο προσάρτημα του δέρματος, το οποίο περιέχει και προφυλάσσει το απώτερο τμήμα των δακτύλων των πρόσθιων και των οπίσθιων άκρων. Η οπλή δέχεται όλο το βάρος του σώματος τόσο κατά τη στάση όσο και κατά την κίνηση του ζώου.
Το σχήμα της μοιάζει με κόλουρο κώνο, του οποίου ο άξονας κλίνει προς τα πίσω, έτσι ώστε να σχηματίζει με το οριζόντιο επίπεδο γωνία 43-55 μοιρών. Πιο συγκεκριμένα η γωνία μεταξύ των επικλινών τοιχωμάτων της οπλής (προσόπλιο) και της επιφάνειας του πέλματος που ακουμπάει στο έδαφος είναι μεταξύ 45 και 50 μοιρών στα πρόσθια άκρα και 50 με 55 μοιρών στο οπίσθια άκρα.
Μέσα στην οπλή υπάρχουν :
1) Η τρίτη φάλαγγα, το σησαμοειδές οστό της τρίτης φάλαγγας και το κάτω τριτημόριο της δεύτερης φάλαγγας.
2) Η κάτω μεσοφαλαγγική διάρθρωση.
3) Η κατάφυση των τενόντων του πρόσθιου εκτείνοντος τις φάλαγγες και του εν τω βάθει καμπτήρα των φαλάγγων μυών καθώς και οι συνημμένοι ορογόνοι θύλακοι.
4) Τα όργανα απορροφήσεως των κρούσεων, δηλαδή οι πλάγιοι χόνδροι της οπλής και το δακτυλικό υπόθεμα.
5) Τα αγγεία και τα νεύρα των κλεισμένων μέσα στην οπλή μορίων.
Όπως γίνεται φανερό, η οπλή περιβάλλει όργανα μεγάλης σπουδαιότητας, γεγονός που την καθιστά μία από τις πιο ενδιαφέρουσες χώρες από ορθοπεδική άποψη.
Η οπλή των ίππων είναι το ανατομικό εκείνο μόρφωμα που δέχεται τελικά το βάρος του σώματος του ζώου και καλείται να ανταποκριθεί σε εξαιρετικά αυξημένες πιέσεις.
Εικόνα 2. Η οπλή του ίππου, ένα από τα σημαντικότερα ανατομικά μορφώματα από ορθοπεδική άποψη.
Η οπλή αποτελείται από έξω προς τα μέσα από :
1) την κεράτινη στιβάδα,
2) τη βλαστική στιβάδα,
3) το χόριο.
4) το υποδερμάτιο πέταλο.
Επομένως οι στιβάδες του δέρματος συνεχίζονται και στην οπλή. Η βασική διαφορά είναι ότι στην οπλή, η κεράτινη στιβάδα είναι υπέρμετρα αναπτυγμένη και συντελεί στον προστατευτικό ρόλο που έχει η οπλή για τα μόρια που περικλείονται μέσα σε αυτή.
Η κεράτινη στιβάδα της οπλής συγκροτείται από τρία μέρη:
1) το τοίχωμα,
2) το πέλμα,
3) τη χελιδόνα.
Η κεράτινη στιβάδα του τοιχώματος της οπλής αποτελείται από τρεις υποστιβάδες, την εξωτερική, τη μέση και την εσωτερική. Η τελευταία συγκροτείται από 600 περίπου παράλληλα κεράτινα πέταλα. Καθένα από τα πρωτογενή αυτά πέταλα εμφανίζει και στις δυο επιφάνειές του 50 ως 200 δευτερογενή πετάλια.
Αντίστοιχα το χόριο του τοιχώματος εμφανίζει περίπου 600 πρωτογενή πέταλα, οι δύο επιφάνειες των οποίων καλύπτονται από 50 ως 200 δευτερογενή πετάλια, που προσφύονται λοξά σε αυτές.
Τα πρωτογενή πέταλα και τα δευτερογενή πετάλια συμπλέκονται με τα αντίστοιχα της κεράτινης στιβάδας του τοιχώματος, ώστε η μεταξύ τους συναρμογή να είναι ισχυρότατη. (εικόνες 3, 4). Η κατάργηση της παραπάνω πολύ σημαντικής συναρμογής είναι η αρχή της παθογένειας της ενδονυχίτιδας, μιας αρκετά συχνής ορθοπεδικής παθολογικής κατάστασης.
Eικόνα 3. Τρισδιάστατη διατομή του τοιχώματος της οπλής. Coronet –Στεφάνη, Ιnterdigitation - Συναρμογή πεταλίων, Stratum Medium- Μέση στιβάδα, Periople – Περιόπλιο.
Εικόνα 4. Μικροφωτογραφία ενός πεδίου από εγκάρσια τομή τοιχώματος οπλής ίππου. Φαίνεται η συναρμογή των πεταλίων του χορίου και της κεράτινης στιβάδας του τοιχώματος.
Το τοίχωμα της οπλής αποτελεί τη ραχιαία μοίρα της, δηλαδή αυτή που βλέπουμε όταν το άκρο στηρίζεται στο έδαφος. Παρουσιάζει μία εξωτερική και μία εσωτερική επιφάνεια, ένα άνω και ένα κάτω χείλος και δύο άκρα.
Η εξωτερική επιφάνεια είναι λεία ευθύγραμμη από άνω προς τα κάτω και κυρτή από το ένα προς το άλλο πλάγιο. Το τμήμα που βρίσκεται δεξιά και αριστερά της μέσης γραμμής καλείται προσόπλιο και είναι το πρόσθιο τμήμα της. Το οπίσθιο άκρο των πλάγιων μοιρών της εξωτερικής επιφάνειας καλείται πτέρνα. Αντίστοιχα προς τις πτέρνες το τοίχωμα ανακάμπτει στις ράβδους. (ει
Η εσωτερική επιφάνεια εμφανίζει τα 600 περίπου παράλληλα πρωτογενή πέταλα, που όπως είδαμε αποτελούν την εσωτερική στιβάδα του τοιχώματος της οπλής.
Το άνω χείλος καλύπτεται εξωτερικά από λεπτή στιβάδα μαλακής κεράτινης ουσίας, το περιόπλιο. Εσωτερικά κοιλαίνεται από δύο παράλληλες ημικυκλικές αύλακες. Η άνω, πολύ στενή με πάχος 2 – 3 mm ονομάζεται περιοπλική αύλακα, ενώ η κάτω που είναι 3 – 4 φορές ευρύτερη από την προηγούμενη είναι η στεφανιαία αύλακα.
Το κάτω χείλος είναι παχύ και ενώνεται εσωτερικά με το έξω χείλος του πέλματος αντίστοιχα προς τη λευκή ζώνη.
Τα δύο άκρα ανακάμπτουν σε οξεία γωνία από έξω προς τα έσω και αμέσως μετά προς τα εμπρός και σχηματίζουν τις πτέρνες. Στην συνέχεια επεκτείνονται στην κάτω επιφάνεια της οπλής, ανάμεσα στο πέλμα και τη χελιδόνα και αποτελούν την έσω και την έξω ράβδο.
Το ύψος των ράβδων ελαττώνεται προοδευτικά από πίσω προς τα εμπρός και μηδενίζεται πριν αυτές προσεγγίσουν στην κορυφή της χελιδόνας. Οι επιφάνειες και τα χείλη της κάθε ράβδου αποτελούν τη συνέχεια των αντίστοιχων επιφανειών και χειλέων του τοιχώματος, των οποίων τη μορφή διατηρούν ακέραιη. Η περιοπλική και η στεφανιαία αύλακα συγχωνεύονται τελείως πέρα από την πτέρνα.
Το πάχος του τοιχώματος είναι περίπου 1,5 cm, μειώνεται όμως συνεχώς από το προσόπλιο προς τις πτέρνες όπου δεν ξεπερνά το 0,5 cm.
Αυτή ήταν λοιπόν η δομή του τοιχώματος της οπλής. Στη συνέχεια θα αναφερθούμε στη δομή του πέλματος και της χελιδόνας της οπλής.
Το πέλμα βρίσκεται στην κάτω επιφάνεια της οπλής. Έχει σχήμα μηνοειδούς θόλου, του οποίου η εσωτερική (άνω) επιφάνεια είναι κυρτή και διάτρητη και η εξωτερική (κάτω) επιφάνεια κοίλη.
Το περιφερικό χείλος του πέλματος είναι κυρτό, ενώ τα λεπτοφυή οδοντώματά του συμπλέκονται με τα αντίστοιχα της εσωτερικής παρυφής του κάτω χείλους του τοιχώματος της οπλής. Υπάρχει, λοιπόν, μια στενή σύνδεση με το τοίχωμα αυτό στο ύψος μιας λευκής γραμμής, η οποία ονομάζεται λευκή ζώνη. Το χρώμα της οφείλεται στα υπόλευκα κεράτινα πέταλα της εσωτερικής επιφάνειας του τοιχώματος.
Το κεντρικό χείλος του πέλματος έχει σχήμα V ανοικτού προς τα πίσω και έρχεται σε επαφή με τις ράβδους και τη χελιδόνα. Τα ανωτέρω χείλη του πέλματος ενώνονται προς τα πίσω και σχηματίζουν τις γωνίες του πέλματος, που εισχωρούν στις πτέρνες του τοιχώματος.
Το πρόσθιο ημιμόριο του πέλματος αποτελεί το σώμα του πέλματος, ενώ το δισχιδές οπίσθιο ημιμόριο το έξω και το έσω σκέλος του πέλματος.
Κατά την ανύψωση της οπλής του ίππου και την παρατήρηση της κάτω επιφάνειάς της, διακρίνουμε εκτός από το πέλμα και την χελιδόνα της οπλής. Να διευκρινίσουμε ότι η κάτω επιφάνεια της οπλής ονομάζεται παλαμιαία όσον αφορά τα πρόσθια άκρα και πελματιαία επιφάνεια όσον αφορά τα οπίσθια άκρα.
Hχελιδόνα εμφανίζει σφηνοειδές σχήμα και προεξέχει στην παλαμιαία (ή πελματιαία) επιφάνεια της οπλής, όπου σφηνώνεται ανάμεσα στις 2 ράβδους, στη γωνιώδη εντομή που σχηματίζει το κεντρικό χείλος του πέλματος. Παρουσιάζει δύο επιφάνειες, μία βάση και μία κορυφή.
Η εσωτερική (άνω) επιφάνεια έρχεται σε επαφή με το δακτυλικό υπόθεμα. Εμφανίζει κατά μήκος της μέσης γραμμής μία υψηλή ιδιαίτερα προς τα πίσω ακρολοφία, την άκανθα της χελιδόνας. Η άκανθα της χελιδόνας φαίνεται στην εξωτερική επιφάνεια σαν αύλακα και είναι η κεντρική αύλακα της χελιδόνας.
Η εξωτερική (κάτω) επιφάνεια προεξέχει πάνω στην παλαμιαία (ή πελματιαία) επιφάνεια της οπλής και αγγίζει το έδαφος κατά τη στήριξη του άκρου σε αυτό. Εμφανίζει κατά μήκος της μέσης γραμμής, όπως προαναφέρθηκε, την κεντρική αύλακα της χελιδόνας, η οποία αφορίζεται από τα πλάγια από δύο ακρολοφίες, το έξω και το έσω σκέλος της χελιδόνας. Τα σκέλη της χελιδόνας συγκλίνουν προς τα εμπρός στην κορυφή της Ανάμεσα στο έξω και το έσω σκέλος και την ομοπλάγια πτέρνα σχηματίζονται δύο αύλακες, η έξω και η έσω παρασφηνοειδής αύλακα.
Η βάση της χελιδόνας στρέφεται προς τα πίσω και διαιρείται με την κεντρική αύλακα σε δύο μοίρες. Η κάθε μοίρα ενώνεται με τη σύστοιχη πτέρνα και προεξέχει πάνω από αυτή σαν ένα σφαιροειδές μαλακό όγκωμα, που καλύπτεται από το περιόπλιο και καλείται βολβός της οπλής.
Τέλος η κορυφή της χελιδόνας σφηνώνεται στη γωνιώδη εντομή του κεντρικού χείλους του πέλματος και αποτελεί αμβλεία προεξοχή, που εκτείνεται μέχρι λίγο πιο μπροστά από το κέντρο της παλαμιαίας (ή πελματιαίας) επιφάνειας της οπλής. Στο εσωτερικό της οπλής, δηλαδή προς τα πάνω, η κορυφή της χελιδόνας αντιστοιχεί στη κάτω επιφάνεια του οστού της τρίτης φάλαγγας.
Η χελιδόνα έχει πάχος 1 cm περίπου στα μέρη της που προέχουν περισσότερο και μικρότερο πάχος στη λοιπή έκτασή της. Είναι μαλακή και ευπίεστη. Η τελευταία ιδιότητά της την κάνει πολύ σημαντική κατά τη φάση στήριξης του βάρους του σώματος στο άκρο, όπου η χελιδόνα πιέζεται και διευρύνει την επιφάνεια επαφής της κάτω επιφάνειας της οπλής με το έδαφος.
Με αυτό τον τρόπο συντελεί στην απορρόφηση των πιέσεων που δέχεται η οπλή. Στην απορρόφηση των κρούσεων συμμετέχουν επίσης οι πλάγιοι χόνδροι της οπλής και το δακτυλικό υπόθεμα.
Εικόνα 5. Παλαμιαία (κάτω) επιφάνεια οπλής δεξιού πρόσθιου άκρου ίππου. :
1) κάτω χείλος του τοιχώματος της οπλής, 2) σώμα του πέλματος, 3) σκέλη του πέλματος, 4) λευκή ζώνη, 5) πτέρνα, 6) ράβδος, 7) κεντρική αύλακα της χελιδόνας, 8) έξω σκέλος της χελιδόνας, 9) έξω παρασφηνοειδής αύλακα της χελιδόνας, 10) κορυφή της χελιδόνας, 11) βολβοί της οπλής.
Εικόνα 6. Η εσωτερική επιφάνεια της οπλής ίππου. :1) τομή του τοιχώματος της οπλής παράλληλη προς το έδαφος, 2) εσωτερική (άνω) επιφάνεια του πέλματος, 3) άκανθα της χελιδόνας, 4) ακρολοφία που σχηματίζεται από τη συνένωση της χελιδόνας με την ράβδο, 5) κορυφή της χελιδόνας, 6), 7) εσωτερική στοιβάδα του τοιχώματος της οπλής.
Εικόνα 7. Φωτογραφία και σχεδιάγραμμα της κάτω επιφάνειας δεξιού οπίσθιου άκρου ίππου με τομή στη μέση γραμμή. : 1) κεντρίο ή πτερνιστήρας στην οπίσθια επιφάνεια του κυνήποδα. 2) βολβός της οπλής, 3) σκέλη της χελιδόνας, 4) ράβδος, 5) γωνία του πέλματος, 6) κεντρική αύλακα της χελιδόνας, 7) παρασφηνοειδείς αύλακες της χελιδόνας, 8)τοίχωμα της οπλής α)στηρικτική επιφάνεια, β) εσωτερική επιφάνεια, 9) πέλμα της οπλής, 10) κορυφή της χελιδόνας, 11) σημείο τομής, 12) τοίχωμα της οπλής στην πρόσθια επιφάνεια.